Het Rampjaar 1672 is in Rijssen blijvend zichtbaar
Door Gerrit Dannenberg
Het jaar 1672 is voor ons land de geschiedenis ingegaan als Het Rampjaar. Dit jaar precies 350 jaar geleden. Bij het vak Vaderlandse Geschiedenis leerden we dat het volk redeloos was, de regering radeloos en het land reddeloos. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd aangevallen door Engeland, Frankrijk, Keulen en Münster.
Opmerkelijk genoeg blijft het verhaal van het rampjaar lange tijd vooral een verhaal van het westen van ons land. In zijn lijvige werk, De Republiek 1477 – 1806, schrijft de Engelse historicus Jonathan Irvine Israel dat 1672 “het meest traumatisch jaar in de Gouden Eeuw van de Republiek was. Het was het jaar van militaire ineenstorting, van bijna totale demoralisering, een jaar waarin de ondergang van de Republiek, zo niet in haar geheel dan toch zeker als grote mogendheid, nabij leek.” Israel gewaagt verder van de grootste krach van de Beurs van Amsterdam, verlamming van de handel, de kunsthandel die instortte en hooglopende ideologische conflicten.
Smit & Van Wijngaarden
De gebeurtenissen in het oosten van ons land slaat hij niet over, maar zelfs hij gaat er met grote passen doorheen. Terwijl er hier toch wel het een en ander gebeurd is. De prins-bisschop van Münster, Christoph Bernhard van Galen, valt het oosten binnen. Wat Rijssen betreft, was dat al eerder gebeurd in 1665 en in 1666. Onze oud-hoofdredacteur Dick Smit heeft van deze gebeurtenissen een duidelijk verhaal gemaakt dat in 1989 in het boek Kiek toch ’s verscheen. Overigens had de bekende meester W. J. C. van Wijngaarden in 1874 al een uitermate sappig verslag geschreven over de zogenaamde Münsterkolk. Van Wijngaarden duidt de strijdlustige bisschop op Oost-Nederlandse wijze aan met eerst de plaatsnaam en dan de persoonsnaam: Münsterbaerendjen. En ook wel: de Münsterschen koedief. “De overlevering zegt, dat zelfs de koeien op het hooren luiden der alarmklok naar de stallen vluchtten, als wisten zij, dat zij van daar toch niet zonder dapperen weerstand der eigenaren zouden weggenomen worden,” aldus Van Wijngaarden.
Jonkheer Ernst van Ittersum
Op de Dag van het Kasteel 2022, op tweede pinksterdag, stond het Rampjaar centraal. Het thema was “Een ramp is van alle tijden”. De gemeente was bereid het schilderij dat Gerrit Kwintenberg maakte van de inval van Bommen Berend in Rijssen aan het museum uit te lenen. Het schilderij was tijdelijk opgehangen in de entreehal van de havezate. Bezoekers werd het verhaal van Bommen Berend verteld én dat jonkheer Ernst van Ittersum van de Oosterhof meer dan eens een flink bedrag heeft betaald om plundering en beroving van Rijssen door de Münsterse troepen af te kopen.
Canonkunst en monument
In de Canon van Rijssen staat het verhaal van het Rampjaar 1672, Bommen Berend en de Münsterkolk. Onze eigen Chris Konings schreef deze bijdrage. In het verlengde van het opstellen van de plaatselijke canons, kwam er geld vrij voor 15 monumenten in Overijssel. Ook Rijssen kwam daarvoor in aanmerking met het hartverscheurende verhaal van de Münsterkolk. De toenmalige directeur van de Rabobank, Evert Voortman, was bereid het monument een plaats te geven naast vijver bij het bankgebouw, waarvan lange tijd werd aangenomen dat in deze kolk de Münsterse soldaat door de woedende Rijssenaren was verdronken.
Space Cowboys uit Deventer
De Deventer kunstenaars Albert Dedden en Paul Keizer, die opereerden onder de artiestennaam Space Cowboys, bedachten het monument. Een en ander ging in nauw overleg met leden van de Canonwerkgroep, de Rabobank en de gemeente.
In december 2013 togen alle betrokkenen naar het atelier in Deventer om het monument in aanbouw te aanschouwen. De modellen van de mopshond Pompei en de manshoge historische soldatenhelm gaven een uitstekend beeld van het uiteindelijke monument.
Misverstanden
Over de plaats van de echte Münsterkolk zijn in de loop der jaren veel misverstanden ontstaan. Uit historisch onderzoek door Jan Smalbrugge bleek dat ook de vijver naast de Rabobank niet de juiste locatie zou zijn. De Münsterkolk zou zijn geweest op de plaats van het kruispunt Watermolen-Boomkamp. Geen geschikte plaats derhalve om het monument neer te zetten. Vandaar ook dat iedereen blij was met het gebaar van de Rabobankdirectie om het monument een plaats te bieden zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke plek.
De treurende mopshond bij de lege soldatenhelm zijn dit jaar opgenomen in de route die de stadsgidsen lopen bij hun rondleidingen. Altijd mooi om juist dit jaar het verhaal van Bommen Berend weer onder de aandacht te brengen.