De klokken van Losser: hoe reageerden katholieken en protestanten op het vertrek van Bommen Berend?
Door Nathalie Niehof
Welke herinneringen hebben we aan Bommen Berend? Als je dit aan een katholiek vraagt krijg je een positiever beeld, dan wanneer je deze vraag aan een protestant voorlegt. Bommen Berend was katholiek en zag het als zijn taak om de reformatie, en dus de opkomst van het protestantisme, ongedaan te maken. Zijn vertrek zorgde bij protestanten voor triomf, terwijl de katholieken meer moeite hadden met zijn vertrek.
Tijdens de eerste inval van Bommen Berend, in 1665 in Losser, stak hij tal van huizen in brand. Eén van de gevolgen van die actie was het versmelten van de kerkklokken. Toen Bommen Berend in 1666 weer vertrok, werden de klokken direct hersteld door dominee Froon. Tientallen huizen wachtten om opnieuw opgebouwd te worden, maar voor de protestantse kerk was het vooral belangrijk dat ‘onse Losser Clocke (…) wordt weder gegoten’. De kerk moet zo spoedig mogelijk weer in ere worden hersteld.
In mei 1666 werd de Vrede van Kleef ondertekend, waarmee het vertrek van Bommen Berend uit Losser definitief werd. Op 31 augustus werd de grote klok teruggehangen in de kerk in Losser, om op 5 september weer te klinken. Vijf dagen later werd de eerste preek gegeven vanaf het nieuwe preekgestoelte. Dominee Froon, verantwoordelijk voor deze snelle actie, werd in protestantse kringen geroemd om zijn doortastendheid.
Katholieken
De katholieken vierden onder het bewind van Bommen Berend hoogtij. In plaats van verbogen in schuilkerken, mochten zij weer de mis vieren in de kerk. C.J.A. van Helvoort is bisschop van Losser van 1919 tot 1944. Hij schrijft over de aanwezigheid van Bommen Berend: ‘Maar het was vooral de bisschop van Munster, Graaf Bernard van Galen, waaraan onze Twentse katholieken zulk een grote steun hadden.’
Van Helvoort houdt zich ook bezig met de vraag of de brutaliteiten van het leger van Bommen Berend gerechtvaardigd waren. Maar hij zoekt de verklaring voor deze wreedheden in een andere hoek.
‘Bij de inname van Losser op 24 september 1665 springen zijn soldaten uit de band. Zij stichten brand in toren en kerk en plunderen daar wat door particulieren ter beveiliging van hun bezit er is bijeen gebracht. (…) Het is niet op bevel, zelfs niet met instemming van de veldheer geschied, maar (…) men moet zoiets op de schouders van de bisschop van Münster schuiven. Berendke de Koedief heeft een ramp over het kleine dorp gebracht en dit zal tegenover de katholieken worden uitgebuit.’
Volgens Van Helvoort is het dus een individuele actie geweest van de soldaten om tot dit geweld over te gaan. Maar de protestanten vonden het voor de beeldvorming gunstiger om te doen lijken alsof de bisschop ze tot dit geweld had aangezet.
Verschillende perspectieven
De perspectieven op Bommen Berend lopen uiteen. Protestanten probeerden de herinnering aan de bisschop zo snel mogelijk weg te vagen. Katholieken daarentegen hadden het zo slecht niet onder zijn bewind. Tweehonderd jaar later schrijft een katholieke burgemeester zelfs dat de protestanten Bommen Berend bewust slechter afschilderden om het tegen de katholieken te kunnen gebruiken.
Dit artikel is een bewerking van G. van Slageren, ‘Bommen Berend, heilige of boef?’, Oet Drop en Marke Losser 2015-3, 6-21.